Orta Format yayına başlayalı 9 yıl oldu ve biz editörleriyle beraber büyüyor, günden güne dönüşüyor. Bizlerin ilgi alanı genişledikçe Orta Format’ta da fotoğraf bazlı üretimlerin yanı sıra, sanatın farklı disiplinlerinden aktörlerle, oluşumlarla daha fazla bir araya gelmeye başladık. Bir kilometre taşı gibi görülebilecek 30. Güncelleme’de farklı iki noktayı bir araya getirdik. Üretim pratiğinde fotoğraf kullanan sanatçılardan fotoğraf dışında beslendikleri bir alan hakkında, fotoğraf dışı konularla çalışan insanlardan ise fotoğraf hakkında içerik oluşturmasını rica ettik. Bunu yaparken temel motivasyonumuz fotoğrafı salt iki boyutlu bir sonuç olarak görmemek, onu oluşturan insanların nelerden beslendiğine odaklanmaktı. Fotoğrafa dışarıdan neler eklendiğini, yahut fotoğrafın içinde başka neler kaynadığını merak ettik. Davetimize normalde fotoğraf bazlı üretim yapan Ege Kanar hazırladığı playlist, Sinem Dişli ise 2002 yılında yaptığı bir resim ile cevap verdi. Can Akgümüş Jean Genet ve fotografik imge, Özgür Atlagan gözetlenme ve sanat alanındaki sınıfsal çatışmalar, Orhan Cem Çetin çocuklarda zeka gelişimi ve bunun psikoloji ile ilişkisi üzerine yazdı. Bununla beraber Selçuk Artut Baudelaire’in fotoğrafa bakışı üzerine yazarken, İdil Deniz Türkmen fotoğraf modelliği de yapmış biri olarak kadrajın içinden bildirdi. Mahmut Temizyürek’in yazısı Fazlı Öztürk’ün bir fotoğrafı üzerineydi. Bager Akbay ve Tevfik Uyar ise Rassal Yürüyüş podcast’lerinin ikisini bizim fotoğraf içinden ve fotoğraf dışından belirlediğimiz iki kelime seti içinden çekerek hazırladı. Genelde fotoğrafçıların sergilerini ve projelerini, yani ortaya koydukları nihai ürünü konuşuyoruz. Ancak beslendikleri kaynaklar, ilgil alanları da her zaman merak ettiğimiz bir konu ve çok kıymetli. Öte yandan fotoğraf pek çok kişi için sürekli karşılaştığı bir üretim yöntemi ve haliyle farklı görüş ve yorumlar var. Sonuç olarak beş fotoğraf içinden, beş fotoğraf dışından içerik bu güncellemede yer alıyor. Hangisi fotoğrafın içinden, hangisi dışından derseniz, nereden baktığınıza göre değişir. Çünkü fotoğrafın içinden diyebileceğiniz fotoğrafçılar yerine, başka disiplinlerden insanlar fotoğraf üzerine içerik üretti. Ancak işin özü, bizim için içi dışı bir. Bu isimlerin hepsi aynı güncellemede buluşacak bütünün parçaları.

Şener Soysal 8 yıl sonra bir sabah bunaltıcı düşlerinden uyandığında, kendini yatağında devasa bir sanat sermayedarı olarak buldu. Ciddi sermaye desteğiyle sanata, sanatçılara, bağımsız oluşumlara alan açan sayılı kurumdan biriydi: SAHA, SALT, ŞENER. Üstelik ismi de diğer kurumların yanında hiç sırıtmamıştı. İyi de nasıl devasa bir sanat sermayedarı olabilmişti, üstelik daha tüzel bir kişilik bile değilken? Yoksa hala rüyada mıydı?

Bağımsızlık, UZ'u aynı anda hem devam eden, hem dönüşen, hem de sonlanan bir sanat oluşumu olarak görmemize sebep olan kavramlardan bir tanesi. Bir araya geliş biçimimizin çabasız ve kendiliğindenliği, bağımsız üretimlerimizi bilemeye çalışmadan bir arada var olmayı denememizi ve geleneksel kalıplara, ilişkilere ve süreçlere adapte olmayı reddetmemizi olanaklı kıldı. Bu sayede, aynı evin çatısı altındaki odalar gibi, bireysel sınırlarımızın varlığını kabul edip yan yana durarak, kendi iç mekânımızda kendi kurallarımızı koyduğumuz bir oyun alanı yaratabildik. Bizi bir araya getiren mekânlar ve mecraların olanaklarını, kendi yöntemlerimizle ama beraberce deneyimleme heyecanımız, kurumsallaşma ve iş bölümü yapma ihtiyacı hissetmediğimiz bir yol arkadaşlığına dönüştü.

Rütte Fotoğraf Grubu, 1980’lerin sonlarında fotoğrafta alternatif ifade olanakları arayışı içinde olan, o zamanlar 20’li yaşlarındaki Orhan Cem Çetin, Reha Akçakaya, Tayfun Özel, Kaan Çaydamlı, Sedef Antay, Hadiye Cangökçe ve Çetin Şan tarafından oluşturuldu. O tarihlerde Türkiye’de fotoğraf kültürü özellikle de kurum ve eleştiri boşluğu nedeniyle oldukça dağınık, ciddiyetten uzak ve kararsızdı. Öne çıkan belli kişiler ve amatör dernekler güya kuramsal çatışmaları körüklüyordu. En belirgin çatışma da “deneysel fotoğraf vs belgesel fotoğraf” diye özetlenebilecek, bugün için anlamsız olmakla birlikte o dönem fotoğrafçıları bir hayli alevlendiren zıtlaşmaydı. Deneysel fotoğraf tarafında özellikle Şahin Kaygun ve Ahmet Öner Gezgin, sonraları Nazif Topçuoğlu ve ben bu gerilimin hedefleri olduk.

2015 Mayısından bu yana aklıma arada bir gelen; gücüne hayran olduğum ancak küçüklüğünden ötürü de hakkında konuşmaya cesaret edemediğim bir sözcük var: kıymık. Asla sözcüğün ilk anlamıyla kalmayıp, üzerine daima fazladan anlamlar yüklenen; sahip olduğu yaralama/delme anlamının olabilecek en küçük hali olduğu için hep başka imgelerle birlikte anılan bir sözcük/kavram: batmak, takmak, oyuncak, çocuk, iğne, punctum, bakış, örümcek, kırıntı, kaktüs, hatıra, epifani, deri, şey, vs vs vs. Kıymığın bu yalnız kalamama hali beni çok etkiliyor.

İçine doğduğum ailede zekâ konusu sürekli gündemdeydi. Özellikle babam ve onun babasının ortalamanın çok üzerinde olduğu söylenen zekâları hakkında öyküler anlatılırdı hep. Benzer şekilde annemle babamın henüz lisedeyken okulun en iyi iki öğrencisi oldukları, rekabetten aşk doğduğu da anlatılırdı. Benden ve ağabeyimden de her zaman yüksek zekâ, düzgün mantık yürütme ve muhakeme becerisi beklendi.

Sevgili Görkem, Görüşmeyeli uzuun zaman oldu. En son Aralık 2015'in sonunda, sevgili Gözde Türkkan'ın sergisinde bir araya gelmiştik sanırım. Umarım iyisindir, keyiflerin yerindedir. Söze nereden gireceğimi öylesine kestiremiyorum ki, ancak Hikmet Benol yardımıyla, "Bana bir mektup yazmış olsaydın, ben de sana cevap vermiş olsaydım." diyebiliyorum. Girdiğim yolun beni nereye götüreceği, yolda nerelere uğratıp neler göstereceği muallak olsa da, böyle bir araştırma ve anlamaya çalışma sürecine, kişisel olarak ihtiyacım var.

İçinde yaşadığımız, kullandığımız, sahip olduğumuz ve sürekli değişen dijital süreç üzerinden yazmak konusunda hala tereddütlerim var (Ama sizin böyle bir ilk cümleyle başlayan bu metni okumak konusunda tereddütünüz olmasın.). Hepimizin ziyadesiyle dahil olduğu bu süreç için genel durumları özetlemek yersiz geliyor. Üstelik teknolojinin bu kadar hızlı değişmesi, birkaç yıl içinde bilgileri anlamsız kılabilir.

Orhan Cem Çetin ile fotoğraf kitaplarına dair ufak bir sohbet gerçekleştirmeyi amaçlıyorduk. Amacımız "Bedava Gergedan" ve Kara Kutu Cep Kitapları'na dair konuşmaktı. Şans, daha farklı bir sohbetin kapısını araladı ve bir saatlik sohbetimize başka fotoğrafçılar da konuşarak ya da dinleyerek katılıverdi. Bir masanın etrafında türlü türlü üretim pratiklerine sahip insanlar bir arada olunca, söyleşi de ne sadece Orhan Cem Çetin ile gerçekleşti, ne de sadece kitaba dair oldu. Bu nedenle Orhan Cem Çetin ile "Kitap vs." üzerine bir söyleşi okuyacaksınız.

Aşağıdaki metin 29 Mayıs 2016′da, İstanbul Fotoğraf Kitabı Festivali kapsamında Aslı Narin ile yaptığımız "Üniversitede Fotoğraf Kitabı Eğitimi" isimli konuşmayı temel almaktadır. Son iki senedir Sabancı Üniversitesi'nde Melis Bağatır ve Murat Germen ile birlikte "Fotoğraf ve Anlatım" dersini yeniden kurgulayarak fotoğraf kitabı üretimine odaklı bir hale getirmiş durumdayız. Aynı şekilde Aslı Narin de Kadir Has Üniversitesi'nde paralel bir ders yürüttü. Her dönem bir kere eğitmen değişimi yaparak, toplu jüriler düzenleyerek, süreç içerisinde fikir alışverişleri yaparak ortaklıklarda bulunduk. Bu yazı daha çok Sabancı Üniversitesi'ndeki deneyimlere odaklansa da ortaklığımızın sağladığı faydaları da içeriğe dahil edeceğim. Sonuç olarak, bu metin ile iki senede edindiğimiz deneyimleri paylaşmayı ve çoğaltmayı, yeni ortaklıklar edinmeyi hedeflemekteyim.

Gündemimiz fotoğraf kitapları. Şu anda yazlık bir pop şarkısı gibi her yerde dilden dile dolaşıyor olsa da, aslında sözleri az önce yazılmadı. Bu konuda incelemeler, çalışmalar yapanlar, üzerine ciddi olarak düşünerek sanat üretimlerinin bir parçası haline getirenler çok önceden beri vardı. Benim için ise tanışıklığım çok gerilere gitmese de, bir mecra olarak fotoğraf kitaplarının içinde yer alanlar kadar; bir tasarımcı ve editör olarak kitabın üslubunun, tekniğinin, malzemesinin de kafamı mütemadiyen kurcaladığını söylemeliyim.

Bütün bu bilgi altyapısının üstüne, metaforuma geri dönmek istiyorum. Türkiye'deki sanatçı yayınları; okyanuslarda yüzecek sağlamlıkta gemiler inşa etmekte tereddüt eden ve kişisel çabalara dayanan fazlaca gevşek ve kırılgan bir adalar ağı olarak görülebilir. Birbiriyle ilişkili ve ilgi çekici girişimler bir diğerini beslese de İstanbul'un geniş popülasyonunu düşündüğümüzde fazlaca ufak kalıyor. Yine de bazı sorular daima ortada: Üretimi nasıl ayakta tutacağız? Bu ağlar yeni sulara açılmak için yeni kurum veya yapılar geliştirmeye ihtiyaç duyacak mı? Daha kendi arşivlerini gizleyen, savsaklayan, üzerine kaydeden bir ülkede bu üretimi nasıl arşivleyeceğiz? Yoksa bütün bu soruları boşverip kendi tatlı adalarımızın tadını çıkarmak daha mı iyi? Ama, sonrasında, başkaları daha büyük gemilerle geldiğinde ne yapacağız?

"6.4311", Orhan Kolukısa'nın görüş alanımızın sınırları üzerinden kurguladığı çalışması. Fotoğraflar güçlü bir estetiğinin yanı sıra fazlasıyla belirsizlik içeriyor. İzleyicisine ilk anda bir buzul parçası olduğunu düşündürebilir ve aynı anda bundan vazgeçirebilir. Zaman, mekan, ölçek konusunda bir ipucu vermiyor. Hatta belki de dünya üzerinde böyle bir nesne yok, bu sadece bir 3D modelleme. Neden olmasın?

Orhan Cem Çetin'in Marcus Graf küratörlüğünde hazırlanan retrospektifi geçtiğimiz aylarda sergilendi. Üzerine konuşmak ve yazmak gerekliliğini sürekli hissetmemize rağmen, bilindik sözlerle yer verirmiş gibi yapmak yeterli gelmedi. Bizimle benzer şekilde düşünenen sanatçı Cemre Yeşil, Orta Format için retrospektiften yola çıkarak bir üretim gerçekleştirdi ve aşağıda yer alan "OCÇ Retrospektif" ortaya çıktı.

Cemre Yeşil ile yeni sergisi "Biz Öyle Bir Şey Yaşamadık" ve diğer çalışmaları üzerine bir söyleşi.

Zift, fotoğrafçı Arjen J. Zwart'ın her gün gözümüzün önünde olan ama görmediğimiz zift kaplı cepheleri bina fotoğrafalarından oluşan kitap projesi.

Neye göre eleştiriyoruz? Sevdiğimiz insanların işlerine ‘olumlu' önyargıyla bakıyor muyuz? İyiyi ve kötüyü nasıl ayırıyoruz? Murat Germen ile ‘eleştiri'ye dair bir söyleşi. İlavesi, 'Muta-morfoz' ve yeni projeler üzerine bakışı ile Orhan Cem Çetin'in son sergisi ‘Yeni Çağ' hakkındaki yorumu.

Orhan Cem Çetin "Mine" çalışmasını ve sanatçının zanaati yapmasının gerekli olmamaması durumunu Orta Format için yazdı.

Bu konuşmayı herkesin aklındakilerle dahil olabileceği yatay bir yapıda kurguladık. Konuşmada herkes en az üç dakikalık sürelerle söz aldı ve konuşmacı haline geldi. Böylece herkesin bu konuşma serisi ve bağlamı kapsamındaki fikirlerini bize iletmiş oldu. Konuşmacı yok, dolayısıyla hepimiz konuşmacıyız.

Tıpkı hukuk sistemlerinde olduğu gibi, din bağlamında da eylemlerin sonuçları kadar, hatta kimi zaman sonuçlarından ziyade arkalarındaki niyete bakılır. KUT Kilisesi Pastörü Vahan İsaoğlu'na; Tevrat, Zebur, İncil ve genel dinler bağlamında hem yaratan hem de yaratılan perspektifinden varoluş ve makbul olma niyetini soruyoruz.